اوقات فراغت : دغدغه تابستاني والدين

اوقات فراغت موضوعى منحصر به فصل، زمان يا عده اى خاص نيست. اما وقتى به پايان فصل امتحانات و شروع تابستان نزديك مى شويم، به يادمان مى آيد كه بايد براى اوقات فراغت ميليون ها دانش آموزى كه تعطيلاتى طولانى را درپيش دارند، برنامه اى داشته باشيم. پركردن اوقات فراغت دانش آموزان در فصل تابستان گاه به معضلى جدى براى والدين تبديل مى شود.
اگر از اوقات فراغت تابستان به خوبى استفاده شود، مى تواند به دورانى اثرگذار در زندگى بچه ها و حتى آينده شان تبديل شود، ولى در بسيارى از مواقع چنين اتفاقى رخ نمى دهد.

تا نيمه شب پاى تلويزيون نشستن، ساعت ها ور رفتن بى هدف با رايانه، صبح ها تا ديروقت خوابيدن و بخش عمده روز را با كسالت سپرى كردن يك مشكل بارز از نحوه گذران اوقات فراغت دانش آموزان در شهرهاست.

به گزارش خبرنگار « جوانان » ايسنا بررسي نحوه گذران اوقات فراغت جوانان در فصل تابستان نشان ميدهد که در اکثر مناطق شهري بويژه شهرهاي بزرگ ، رفتن به پارکها و خيابانها ، مجموعه هاي تفريحي و کافه ترياها بين ساعت هفده تا بیست و دو انجام مي شود ؛ از سوي ديگر ويژگي فعاليتهاي فرمحلي به گونه اي است که مي توان انتظار داشت هيجانات انباشت شده جوانان را تخليه کند ؛ بنابراين ممکن است زمينه بروز هر گونه تحرک و فعاليت مهارنشدني را فراهم کند که اين فرآيند ممکن است به صورت رفتارهاي غيراجتماعي و بعضاً ضداجتماعي خود را نشان دهد .

اين در حاليست که در عصر ما توجه جوانان روز به روز تفريح بيشتر مي شود . همچنين در بهداشت رواني انسان تأکيد شده که بيکاري و عدم فعاليت و اشتغال فکري موجب خلاء رواني مي شود و افرادي که از فعاليتهاي خلاق باز بمانند ناچار سرگرميهاي بيشتري براي خود فراهم مي کنند .

    اين در حاليست كه در عصر ما توجه جوانان روز به روز به تفريح بيشتر مي‌شود. همچنين در بهداشت رواني انسان تاكيد شده كه بيكاري و عدم فعاليت و اشتغال فكري موجب خلاء رواني مي‌شود و افرادي كه از فعاليتهاي خلاق باز بمانند ناچار سرگرميهاي بيشتري براي خود فراهم مي‌كنند

تحقيقات اجتماعي نشان مي‌دهد كه يكي از عوامل مهم بزهكاري در جوانان خالي بودن اوقات فراغت آنهاست و در اين ايام است كه زمينه‌هاي پذيرش فساد و اعتياد و انجام جرايم شكل مي‌گيرد. كمال مطلوب اجتماعي در اين مورد آن است كه تمام وسايل مادي و معنوي و فضاي سالم جهت بهره‌جويي عمومي آماده شود و با حذف زمينه‌هاي فقر اقتصادي و فرهنگي و تربيتي انگيزه‌هاي سالم در ميان طبقات مختلف جامعه پرورش يابد.

    ناكامي يكي از آسيبهاي رواني و اجتماعي است، آمادگي رواني و شخصيت نابهنجار، بيكاري، عدم تامين معاش، محروميت از كانون خانواده ، نداشتن امكانات مناسب براي گذران اوقات فراغت ، خميرمايه‌هاي ناكامي، و انحرافات اجتماعي است.

    به اعتقاد روانشناسان، استراحت، تجديد قوا و غدد اعصاب، تفريح و سرگرمي در رشد شخصيت و برقراري تعادل در شكل‌گيري هويت، كسب معلومات و ارتقاي آگاهيها و پرورش و شكوفايي استعدادها و خلاقيتها بسيار مهم است كه همگي از جمله كاركردهاي اوقات فراغت به شمار مي‌روند. در عين حال جامعه‌شناسان نيز عمده‌ترين علل رواني ارتكاب به جرم را ناكاميها ، تعارضات در زندگي، ‌احساس حقارت، ترديد در لياقت ، احساس عدم امنيت و احساس ناتواني مي‌دانند

    به اين ترتيب بهره‌مندي از تفريحات سالم با افزايش سلامت روان مي‌تواند به پيشگيري از جرايم منجر شود بنابراين با ايجاد نوع جديدي از فراغتها در دوره جديد كه حاصل رشد فراغتهاي فردي در برابر فراغتهاي جمعي است احتمال ايجاد نوعي اعتياد ناشي از استفاده مكرر لذت جويانه و تكرار يك حركت را ايجاد مي‌كند كه اين امر به بهداشت روان افراد خسارت وارد مي‌كند.

 * اوقات فراغت يا استراحت مطلق

برخى از كارشناسان عقيده دارند دانش آموزان تابستان را زمانى براى فرار از فشار مدرسه تلقى مى كنند.
در اين شرايط، اگر والدين و دولت بتوانند برنامه هاى آموزشى جالبى تدارك ببينند، اوقات فراغت از حالت كسالت بار خارج مى شود و بچه هايى كه از سر بيكارى به رفتارهاى نابهنجار رو مى آورند، حرفه جالبى مى آموزند و هم خود را سرگرم مى كنند و هم امكان اشتغال پيدامى كنند. در غير اين صورت، اوقات فراغت نتيجه مثبتى به همراه نمى آورد.
بچه ها را نبايد با اصرار به كلاس خاصى فرستاد، بلكه مى توان از خود بچه ها پرسيد كه چه چيزى خستگى شان را برطرف مى كند و آن ها را به سمت كارهاى موردعلاقه شان سوق مى دهد. متوليان هم بايد برنامه ريزى داشته باشند. كلاس هاى بيرون ارزان نيست، بنابراين مى توان كلاس هايى تشكيل داد كه حالت خصوصى نداشته باشند. مدارس از اين نظر پايگاه هاى خوبى هستند. كلاس ها بايد به نحوى برگزارشوند كه بچه ها احساس نكنند هرروز بايد صبح زود از خواب بيدار شوند و به اجبار در آن ها شركت كنند.

* تشكيلات محلى وارد گود شوند

در كشورهاى پيشرفته برنامه هاى زيادى براى تعطيلات طولانى دانش آموزان تدارك ديده مى شود. اين برنامه ها اغلب ازسوى تشكيلات محلى به اجرا درمى آيد. سينا اميرى، كارشناس مديريت، مى گويد: «در كشور فرانسه، تعطيلات تابستانى كمتر از ۲ ماه است. در بقيه سال، بچه ها نسبت به بچه هاى ايرانى مدت بيشترى در مدرسه مى مانند، ولى براى تقريباً هر ۸ هفته، ۱ يا ۲ هفته تعطيلى دارند. پدر و مادرها از قبل براى اين تعطيلات به ويژه براى تعطيلات طولانى تابستان برنامه ريزى مى كنند تا بچه ها به حال خود رها نشوند. معمولاً والدين هم ۳ تا ۴ هفته مرخصى مى گيرند تا با بچه هايشان باشند. امكانات جنبى هم براى اين دوران زياد است. اين امكانات را مراكز محلى كه همان انجمن هاى محلى و دفاتر نوجوانان و جوانان هستند (مانند فرهنگسراها) ايجاد مى كنند.

خانواده ها هم از اين برنامه ها استقبال مى كنند، چون علاوه بر اين كه نحوه گذران اوقات فراغت بچه ها برايشان مهم است، مى دانند كه اگر بچه ها را به حال خود رها كنند ممكن است به راه خطا بروند و وقتى دراين برنامه ها شركت مى كنند، دست كم، اندكى تحت نظارت هستند.

 در كشور ما ارگان ها و نهادهاى دولتى امكانات زيادى دارند كه بخشى از آن را مى توانند در طول تابستان دراختيار بچه ها قرار دهند

ايران بندگى، جامعه شناس، مى گويد: «در مناطق جنوب تهران يا شهرستان هاى محروم، بسيارى از والدين توان پرداخت هزينه فرهنگسراها را هم ندارند. تبديل شدن مدارس به پايگاه هاى تابستانى دراين مناطق كارگشاست. در همين مناطق، مدارسى وجوددارند كه امكانات زيادى دارند. مثلاً مدارسى هستند كه سايت هاى كامل رايانه اى دارند و مى توانند با برنامه ريزى امكاناتشان را دراختيار همه بچه ها قرار دهند. در اين مناطق بچه ها در كانال آب بازى مى كنند، درحالى كه در نزديكى، پارك آبى وجود دارد كه آنها از عهده پرداخت هزينه هايش برنمى آيند. مى توان اين امكان را فراهم كرد كه بچه ها با كارت دانش آموزى از امكانات اين پارك ها استفاده كنند. البته تلويزيون هم مى تواند برنامه هاى جذابى پخش كند كه تنها حالت سرگرمى و ساعت پركن نداشته باشد و آموزش را نيز درخود داشته باشد

 * وقتى رسانه هاى تصويرى تنها سرگرمى بچه ها مى شود

فيلم ها و مجموعه هاى تلويزيونى موردعلاقه بچه هاست، به خصوص فيلم هاى اكشن جذابيت و كشش زيادى براى نوجوانان دربردارد.

درحالى كه كارشناسان مى گويند هرچند كه فيلم هاى اكشن مى تواند موجب تخليه روانى همه افراد شود، ولى وقتى زمينه فقر و بيكارى وجود داشته باشد، به افزايش خشونت و الگوبردارى از رفتارهاى خشن مى انجامد. عده اى از بچه ها هم انرژى زيادى دارند و مى خواهند اين انرژى را تخليه كنند و بهترين روش تخليه انرژى را در زد و خوردى كه از فيلم ياد گرفته اند، مى بينند.

درحالى كه يك مشاور مى گويد وقتى ازخانواده هايى كه به من مراجعه مى كنند مى پرسم اوقات فراغت بچه هايشان را با چه پرمى كنند مى گويند كه تا آخر شب فيلم مى بينند!

در اين شرايط اگر برنامه مناسبى براى اوقات فراغت بچه ها تدارك ديده نشود، خشونت و رفتارهاى نابهنجار به سرعت ميان آنها جا باز مى كند.

اوقات فراغت به نظر بعضى از والدين و مسئولان چيزى زايد است.